Göz sağlığı, gündelik hayatımızın kalitesini belirleyen en önemli faktörlerden biridir. Bu nedenle katarakt gibi ciddi görme kaybına yol açan durumların tedavisi de büyük hassasiyet gerektirir. “Katarakt Ameliyatında Mercek Takılması Şart Mı?” sorusuna günümüzdeki tıbbi uygulamalara dayanarak verilecek en net yanıt “Evet, neredeyse her zaman şarttır” şeklindedir. Çünkü katarakt ameliyatı sırasında bulanıklaşan doğal merceğin alınmasıyla birlikte gözün ışığı doğru şekilde odaklayabilmesi için yerine yapay bir merceğin (göz içi merceği veya intraoküler lens, kısaca İOL) takılması, hem kısa hem de uzun vadede daha iyi bir görme kalitesi sunar.
Katarakt Ameliyatında Mercek Takılmazsa Ne Olur?
Kataraktı, bir odada sürekli artan buğulu hava gibi düşünebilirsiniz. Zamanla görüş alanınız bulanıklaşır, renkler soluklaşır ve net görmek giderek zorlaşır. İşte bu “buğulu” havayı oluşturan doğal mercek katarakt ameliyatıyla alınır. Ameliyat sonrasında yerine herhangi bir yapay mercek konulmazsa göz, tıpkı içindeki lensi kaybetmiş bir fotoğraf makinesi gibi odaklama yeteneğinin büyük bir kısmını yitirir. Bu duruma tıpta “afaki” (aphakia) adı verilir.
Afaki halde göz, ışığı doğru biçimde odaklayamadığı için görme kalitesi ciddi ölçüde bozulur. Özellikle yakına bakmak neredeyse imkânsız hale gelebilir. Uzağı nispeten daha net görme durumu söz konusu olsa da bu netlik gündelik hayatta “rahatça kitap okuma” veya “cep telefonunu kullanma” gibi işlevleri tam anlamıyla karşılamaz. Ayrıca ışık kırılması optimal şekilde gerçekleşmediğinden gece görüşü, kontrast algısı ve derinlik hissi de zayıflar. Böyle bir durumda kişilerin kalın çerçeveli ve yüksek numaralı gözlükler ya da özel kontakt lensler kullanması gerekir. Ne var ki bu dışsal çözümler genelde pratik değildir: Hem yüksek numaralı camlar görüntüde kenar bozulmasına ve baş dönmesine yol açabilir hem de kontakt lenslerin hijyen ve bakım sorumluluğu kolayca karşılanamayabilir.
Yapay merceğin eksikliği, sadece görsel kalitede düşüşe değil yapısal komplikasyon riskinin de artmasına yol açar. Örneğin afaki gözlerde retina dekolmanı riski daha yüksektir. Normalde doğal merceğin ve jel kıvamındaki vitreus sıvısının ortak yarattığı anatomik denge, katarakt ameliyatında lens takılmadığında değişir. Göz küresi içindeki desteğin azalması, retinaya olan çekilmeleri veya gerilmeleri tetikleyerek kritik sorunlar doğurabilir. Bu ilerleyen dönemlerde ek cerrahi gerektiren ciddi bir tabloya dönüşebilir. Benzer şekilde göz içi basıncının düzenli seyretmesini sağlayan kanallardaki uyum da bozulabileceğinden glokom (göz tansiyonu) riski artar.
Özellikle çocuk hastalarda katarakt ameliyatından sonra merceğin takılmaması çok daha büyük sorunlara yol açar. Çocuklarda görme gelişimi doğumdan itibaren hızla ilerler ve gözün doğru şekilde ışığı odaklayamaması (afaki durum) görme tembelliği (ambliyopi) geliştirme riskini ciddi oranda yükseltir. Bu sebeple, çocuklarda katarakt cerrahisinde göz içi merceği takmak mümkün değilse bile, sonraki dönemde mutlaka bir alternatif düşünülür.
Neden Mercek Takılması Modern Katarakt Ameliyatında Temel Bir Adım Sayılır?
Günümüzde katarakt ameliyatı neredeyse tamamen standart hale gelmiş bir cerrahi prosedürdür. Bunun en önemli sebebi, teknolojik gelişmelerin sayesinde hem ameliyatın güvenilirliğinin artması hem de göz içi merceği takmanın sunduğu sayısız avantajdır. Bir başka deyişle, ameliyat sırasında mercek takmak hem hasta konforu hem de kalıcı çözümler açısından “olmazsa olmaz” bir basamak olarak kabul edilir.
Bu durumu bozulmuş bir kamera objektifini yenisiyle değiştirmeye benzetebilirsiniz. Kamera objektifi net ve kaliteli görüntü için ne kadar önemliyse, göz içi merceği de net bir görüş için o kadar önemlidir. Katarakt nedeniyle işlevsiz hale gelmiş doğal lensin ortadan kaldırılmasıyla, gözde “odaklama” işlevi tamamen boşlukta kalır. Bu eksikliği telafi etmek için göz içi merceği devreye girer. Göz içi merceği, özel malzemeler (örneğin akrilik veya silikon) kullanılarak üretilir ve oldukça hafif olmasına rağmen yüksek kırma gücüne sahiptir.
Mercek takılmasının bir diğer kritik yönü de ameliyat sonrasındaki hayata yansıyan konfor ve güvenliktir. Mercek implantı, kalın gözlük camlarına olan ihtiyacı büyük ölçüde azaltır ya da tamamen ortadan kaldırır. Her ne kadar kontakt lens gibi çözümler de var olsa da bunlar birçok hasta için sürekli bakım ve hijyen kuralları nedeniyle zorlayıcı olabilir. Öte yandan göze yerleştirilen yapay mercek ömür boyu sabit kalır ve normal şartlar altında yeniden değiştirilmeye gerek duyulmaz. Bu da hastanın günlük yaşamını önemli ölçüde kolaylaştırır.
Ayrıca çağdaş katarakt cerrahisinde kullanılan fakoemülsifikasyon (phacoemulsification) tekniği, eskiye oranla çok daha küçük kesilerle ameliyat yapılmasına izin verir. Bu küçük kesiler sayesinde yara iyileşmesi hızlanır ve mercek implantının göze oturma kalitesi artar. Teknolojik ilerlemelerin sunduğu bu kolaylıklar, ameliyat sonrası komplikasyonların azalmasını ve görme kalitesinin de uzun vadede korunmasını sağlar. Dolayısıyla mercek takma işlemi, basit bir ek işlem olmaktan çok, modern katarakt ameliyatının başarısını belirleyen asli bir unsurdur.
Katarakt Ameliyatında Mercek Takılmadan Görme Geri Kazanılabilir Mi?
Teorik olarak katarakt ameliyatı sırasında mercek takılmadan da görme belirli düzeyde geri kazanılabilir. Çünkü ameliyatın temel amacı, bulanıklaşan doğal merceği ortadan kaldırmak ve bu sayede görüşü engelleyen katarakt kitlesini temizlemektir. Ancak burada “görme” ile kastedilen, netlik, keskinlik ve konfor anlamında yeterli düzeye ulaşmak değildir. Merceksiz bir göz (afaki göz) ciddi ölçüde hipermetropik (uzak-yakın dengesizliği) hale gelir ve çoğu aktivite için yüksek numaralı gözlük veya kontakt lense ihtiyaç duyar.
Farz edelim evinizin giriş kapısında, ışığın içeri girmesini engelleyen buğulu bir cam var. Bu buğulu camı kaldırdığınızda, içeriye ışık girmeye başlar ama kapı tamamen açık kaldığı için ne yönden, ne kadar ışık alacağınızı kontrol edemezsiniz. Kapının yerinde var olan ancak bozulmuş “düzgün cam” gibi düşünürseniz, oraya yeni ve net bir cam koymak yerine hiç cam koymazsanız rüzgâr, toz veya diğer dış etkenler evi rahatlıkla etkiler. Aynı şekilde gözde de merceğin eksikliği, ışığın doğru odaklanamamasına ve görsel konforun ciddi oranda düşmesine sebep olur.
Öte yandan merceksiz olarak katarakt ameliyatı geçiren kişiler günlük yaşama devam edebilir, ancak kalın gözlükler kullanmak zorunda kalırlar. Bu tür gözlükler yalnızca belirli bir mesafede netlik sağlar ve çok yakın veya çok uzak nesneler için yine netleme sorunu yaşanabilir. Ayrıca gözlük camlarının ağır olması, kullanıcılarda baş ağrısı, göz yorgunluğu gibi sıkıntıları tetikleyebilir. Kontakt lens kullanımı da bir seçenektir fakat ileri yaş grupları için lens bakımını sürekli yapmak veya lensleri takıp çıkarmak zahmetli olabilir.
Katarakt Ameliyatı Sonrası Takılan Mercek Nasıl Çalışır?
Katarakt ameliyatı sonrasında takılan yapay mercek, doğal göz merceğinin görevini üstlenir. Aslında göz, basit bir ifadeyle bir “optik sistem”dir. Işık, önce korneadan, sonra göz merceğinden geçerek kırılır ve retina üzerine odaklanır. Doğal göz merceğinin kalınlığı ve esnekliği, farklı mesafelerde net görebilmeyi sağlar. Katarakt ameliyatında ise bu bulanıklaşmış mercek çıkarılır ve yerine genellikle katlanabilir özellikte, akrilik ya da silikon bazlı bir yapay mercek yerleştirilir.
Bu yapay merceklerin yüzey tasarımı, ışığı retinaya doğru biçimde odaklayacak şekilde üretilmiştir. Malzeme seçimi, gözün iç ortamıyla (yani “aqueous humor” denilen sıvıyla) uyumlu olacak şekilde yapılır. Böylece vücut, bu merceği yabancı bir cisim olarak algılamaz ve uzun vadede büyük oranda sorunsuz kabul eder. Merceğin gözün içinde kalması, tıpkı kumaşın içine gizlenen dikiş gibi kalıcıdır; yani ekstra bir bakıma gerek duyulmaz. Uygun şekilde yerleştirilen bir yapay mercek, hayat boyu gözün odaklama işlevini sürdürür.
Teknolojik gelişmeler sayesinde bu merceklerin çeşidi de oldukça artmıştır. Mesela gözdeki astigmatı düzeltmek için torik mercekler kullanılır. Yakın ve uzak mesafeyi birlikte net görmeyi amaçlayan multifokal (çok odaklı) mercekler de bulunmaktadır. Bunlar kitap okurken ya da televizyon izlerken gözlüğe olan bağımlılığı azaltmayı hedefler. Ayrıca “EDOF” (Extended Depth of Focus) dediğimiz, odak derinliğini genişleten mercekler de mevcuttur. Bu sayede ara mesafede (örneğin bilgisayarla çalışma mesafesi) daha iyi netlik sağlanır.
Yapay merceğin çalışma prensibini, karanlık bir odada spot ışığı doğru yere yönlendiren bir aydınlatma sistemine benzetebiliriz. Eğer ışık dağınık biçimde gelirse odada net gölge ve parlak noktalar oluşurken, spot doğru ayarlanırsa sahne kristal berraklığında belirir. Benzer şekilde yapay mercek de ışık hüzmelerini istenen şekilde retina üzerinde toplar. Sonuçta kişi, hem yakında hem de uzakta daha net ve rahat bir görüş deneyimi yaşar. Elbette hangi tip mercek seçileceği, hastanın yaşam tarzı, gözünün anatomik özellikleri ve ameliyatı gerçekleştirecek uzman ekibin önerileri doğrultusunda belirlenir.
Katarakt Ameliyatında Mercek Takmanın Alternatifleri Var Mıdır?
Mercek takma işlemi, katarakt ameliyatının standart adımı olarak kabul edilir ve en iyi görsel sonuçları sunar. Bununla birlikte çok nadir de olsa çeşitli tıbbi veya anatomik engeller nedeniyle mercek yerleştirilemeyen durumlar söz konusu olabilir. Bu durumda alternatifler devreye girer; ancak bu alternatiflerin hiçbiri göz içi merceği kadar konforlu ve uzun vadeli bir çözüm sunmaz.
Afaki Kalmak: Mercek takılmaması, en klasik alternatiftir. Hastalar, ameliyat sonrası kalın afaki gözlükler veya kontakt lensler kullanmak zorunda kalır. Gözlüklerin numaraları genellikle yüksektir, bu da günlük hayatta pratiklikten uzaktır ve görüş alanının kenarlarında bozulmalara neden olabilir. Kontakt lensler biraz daha doğal bir görüş sunabilse de takıp çıkarmak, temizlik, dezenfeksiyon gibi ek sorumluluklar getirir.
Sekonder Mercek İmplantasyonu (Geç Dönem): Bazı hastalarda, ameliyat sırasında mercek yerleştirmek riskli olabilir. Örneğin gözün destek dokularında ileri zayıflık veya belirgin enfeksiyon söz konusuysa, doktorlar önce kataraktı alıp, gözün iyileşmesini bekledikten sonra ikinci bir müdahale ile yapay mercek yerleştirmeyi tercih edebilirler. Bu iki aşamalı süreç komplikasyon riskini azaltmak için uygulanır.
Ön Kamara Merceği (Anterior Chamber IOL): Bazı gözlerde, arka tarafa (kapsül içine) mercek yerleştirmek zordur. Bu durumda ön taraftaki ön kamaraya özel tasarımlı yapay mercekler yerleştirmek mümkündür. Özellikle travmatik katarakt vakalarında ya da doğuştan lens desteği olmayan olgularda bu yöntem bir seçenek olabilir. Ancak ön kamara merceklerinin de kendine has riskleri ve uzun dönem takip gerekliliği vardır.
Piggyback Lens Uygulaması: Bazen, ameliyat sonrası gözde istenen kırma düzeltmesi elde edilemezse veya gözün önceden hesaplanamayan bir numara sapması kalırsa, mevcut İOL üzerine ek bir İOL yerleştirmek (“piggyback”) gerekebilir. Bu da özel bir çözümdür ve rutin uygulama değildir.
Katarakt Ameliyatında Hangi Tür Mercekler Kullanılır ve Niçin Önemlidir?
Gelişen tıp teknolojisi, katarakt ameliyatında kullanılmak üzere birçok farklı mercek türünün geliştirilmesine yol açmıştır. Her merceğin farklı kırma özellikleri ve tasarım prensipleri vardır. Ameliyat öncesinde yapılan detaylı muayeneler ve ölçümler (örneğin biometrik ölçümler, kornea topografisi gibi) sayesinde doktorlar, hastanın yaşam tarzına ve görsel ihtiyaçlarına en uygun merceği seçmeye çalışır.
Monofokal Mercekler:
En sık kullanılan mercek tipidir. Tek odaklıdır ve genellikle uzak mesafe için ayarlanır. Hastalar uzak görüşte netlik kazanırken, yakın işler için gözlük kullanmaları gerekebilir. Monofokal merceğin avantajı, basit tasarımı sayesinde düşük komplikasyon oranına sahip olması ve makul bir maliyet sunmasıdır. Örneğin genellikle çok okuma alışkanlığı olmayan, araba kullanırken net görüşe öncelik veren veya maliyeti düşük tutmak isteyen hastalarda tercih edilebilir.
Multifokal (Çok Odaklı) Mercekler:
Birden fazla odak noktası vardır, böylece hem yakın hem de uzak mesafede daha net görüş sağlamayı hedefler. Günümüzde, çok kademeli veya halkalı tasarıma sahip multifokal lensler yaygındır. Bu merceklerle, hastaların gözlük bağımlılığı azalır veya tamamen ortadan kalkar. Ancak bazı kişilerde gece ışıklarında parlama (halolar) veya kontrast duyarlılığında azalma gibi yan etkiler oluşabilir. Daha çok, gündelik yaşamda kitap okuyan, bilgisayarla çalışan ve gözlüksüz yaşam konforunu artırmak isteyen kişilere uygundur.
Toric (Astigmat Düzeltici) Mercekler:
Astigmat, gözün yatay ve dikey eksenlerinde farklı kırıcılık olmasıdır. Standart mercekler astigmatı tam olarak düzeltemez. Toric mercekler, özel silindirik tasarımları sayesinde bu sorunu azaltır veya tamamen ortadan kaldırır. Böylece hasta, ameliyat sonrasında gözlük numarasından büyük ölçüde kurtulabilir. Toric merceklerin yerleşim açısı hassastır ve ameliyat sırasında bu açı dikkatle ayarlanır.
EDOF (Extended Depth of Focus) Mercekler:
Genişletilmiş odak derinliği sunan bu mercekler, yakın ve uzak mesafeler arasındaki “ara mesafe” netliğini artırmayı hedefler. Örneğin bilgisayar ekranı uzaklığı veya mutfak tezgâhı mesafesi gibi orta mesafelerde daha iyi görüş sağlar. Multifokal lenslerin bazı yan etkilerini azaltan, ancak yakın mesafe için yine az da olsa gözlük gerektirebilen bir seçenektir.
Akıllı Mercekler (Akkomodatif Mercekler):
Bu mercekler, gözün doğal odaklama hareketini taklit edebilecek şekilde tasarlanmıştır. Teorik olarak doğal göz merceğinin kaslarla büzülerek yakın-uzak ayarlaması yapması gibi, yapay mercek de ufak değişiklikler yapabilir. Ancak günümüzde bu merceklerin etkinliği kişiden kişiye farklılık gösterebilir ve “tam doğal” bir odaklama sistemini yakalamak hâlâ zorludur.
Hangi mercek seçilirse seçilsin, temel amaç kataraktla birlikte bozulmuş görme kalitesini mümkün olduğunca düzeltmektir. Örneğin aktif bir iş hayatı olup çok sık bilgisayar kullanan biriyle, emeklilik döneminde sadece televizyon izleyip günlük gazetesini okumak isteyen birinin öncelikleri aynı değildir. Bu farklı ihtiyaçlar, mercek seçiminde önemli rol oynar. Bu yüzden ameliyat öncesinde yapılan detaylı konuşma ve planlama, ileride hastanın konforu ve memnuniyeti için belirleyici faktörler arasındadır.
Katarakt Ameliyatında Mercek Takılmaması Uzun Süreli Görme Sorunlarına Yol Açabilir Mi?
Mercek takılmayan katarakt ameliyatı sonrasında, afaki olarak adlandırılan duruma geçildiğini belirtmiştik. Afaki gözde, doğal mercek olmayınca ışığın retinaya odaklanması büyük ölçüde bozulur ve bunun kalıcı sonuçları olabilir. Kişiler günlük aktiviteleri sırasında sürekli yüksek numaralı gözlük veya kontakt lens kullanmak zorunda kalır. Bu görme desteklerinin belli başlı dezavantajları vardır:
- Geniş bir görüş alanında bozulma ve bulanıklık hissi,
- Gözlük camlarının ağır olması nedeniyle konfor kaybı ve estetik kaygı,
- Kontakt lens kullanımında hijyen zorlukları ve göz enfeksiyonu riski,
- Yaşlı hastalarda, ellerin titremesi ya da eklem sorunları nedeniyle günlük lens bakımının yapılamaması.
Dahası, uzun vadede gözün biyomekanik yapısında değişiklikler ortaya çıkabilir. Doğal lensin sunduğu destek ortamı olmadığında, vitreus dediğimiz jel yapılı sıvı retinaya daha fazla çekilme yapabilir ve bu durum ilerleyen yıllarda retina dekolmanı riskini artırır. Retina dekolmanı, acil tedavi gerektiren ciddi bir komplikasyondur ve tedavi edilmezse kalıcı görme kaybına neden olabilir. Ayrıca göz içi basıncındaki dalgalanmalar da düzenli bir merceğe sahip olmayan gözlerde daha sık yaşanabilir. Bu nedenle glokom gelişme ihtimali bir miktar artabilir.
Göz içi merceği olmadan yaşamak, yalnızca görsel konforu düşürmekle kalmaz, aynı zamanda zihinsel ve fiziksel olarak da kişiyi yıpratabilir. Sürekli net görüş elde edememek, günlük işlerde bağımsızlığı kısıtlar ve sosyal yaşamdan uzaklaşma riskini yükseltir. Örneğin merdiven inip çıkarken veya yolda yürürken dahi netlik sorunu yaşamak düşme ve sakatlanma ihtimalini arttırır. Bu tür riskler, özellikle ileri yaş gruplarında ciddi sonuçlar doğurur.
Yaş Faktörü, Katarakt Ameliyatında Mercek Takılma Kararını Nasıl Etkiler?
Katarakt genellikle ilerleyen yaşla bağlantılı bir durumdur, fakat doğuştan katarakt veya genç yaşta gelişen katarakt örnekleri de vardır. Dolayısıyla yaş, ameliyatta mercek takma kararını çeşitli yönlerden etkiler.
Pediatrik Katarakt: Çocuklarda katarakt ameliyatı daha zorlu ve dikkat gerektiren bir süreçtir. Göz büyüme aşamasındadır ve merceğin dioptri hesaplamasında ileriye dönük tahmin yapılması gerekebilir. Bazı vakalarda, çok küçük çocuklarda hemen yapay mercek yerleştirmek yerine, öncelikle katarakt alınır ve geçici olarak kontakt lens veya gözlük gibi çözümlerle idare edilir. Göz belli bir olgunluğa eriştiğinde ise yapay mercek yerleştirilmesi değerlendirilebilir. Burada amaç çocuğun görme gelişimini en iyi şekilde desteklemek ve ambliyopi riskini en aza indirmektir.
Genç Yetişkinler: Aktif yaşam tarzı ve iş gereksinimleri göz önünde bulundurulduğunda, mercek seçimi oldukça özelleştirilebilir. Mesela ileri derecede spor yapıyorsa veya çok sık bilgisayar başında kalıyorsa, multifokal veya EDOF lensler tercih edilebilir. Astigmatı yüksek olan gençlerde ise toric mercekler düşünülür. Genç hastalar, operasyon sonrası hızlı iyileşme beklentisi içindedir ve genellikle uzun yıllar boyunca bu yapay merceği sorunsuz kullanacakları hesaba katılır.
Orta Yaş ve Yaşlı Hastalar: Yaş ilerledikçe ek göz hastalıkları (glokom, makula dejenerasyonu gibi) ve sistemik hastalıklar (örneğin diyabet) devreye girebilir. Bu durumda katarakt cerrahisi planlanırken gözdeki diğer sorunlar da göz önünde bulundurulur. Örneğin diyabetik retinopati varlığında ya da makula dejenerasyonunda, multifokal lens yerine monofokal lens tercih edilebilir; çünkü multifokal lens, görsel kontrastı azaltabilir ve var olan retinal hastalıkla birleştiğinde tatmin edici sonuç vermeyebilir. Ayrıca ileri yaş grubunda, ameliyata dair komplikasyon riski biraz yükselir ve yara iyileşmesi daha uzun sürebilir. Ancak bu mercek takılmasına engel değildir; yalnızca cerrahi planlamanın daha titiz yapılmasını gerektirir.
Çok İleri Yaş (85+): Bu yaşlarda, genel sağlık durumuna dikkatle bakmak şarttır. Bazı hastalar çoklu ilaç kullanıyordur, kalp ya da damar hastalıkları mevcuttur. Yine de katarakt, hayat kalitesini ciddi oranda düşürüyorsa, mercek takılmasıyla elde edilecek görsel konfor büyük fark yaratabilir. Hasta ameliyat masasına yatabilecek genel duruma sahipse, günümüz cerrahi yöntemleriyle 90’lı yaşlarda dahi katarakt ameliyatı güvenli şekilde yapılabilir.
Kısacası yaş faktörü mercek tipinin seçimi ve ameliyat planlaması üzerinde belirleyici olabilir; ancak “Yaşlıyım, bu ameliyat olmaz” veya “Çocuğum küçük, mercek takılmaz” gibi düşünceler her zaman doğru değildir. Gerekli ölçümler ve uzman değerlendirmesi yapıldıktan sonra, her yaş grubunda mercek takılması gündeme gelir ve büyük çoğunlukla da tercih edilen yöntem budur.
Katarakt Ameliyatı Sonrası Takılan Mercek Yaşam Kalitesini Nasıl Artırır?
Katarakt ameliyatı sonrası yapay mercek, sadece görmeyi netleştirmekle kalmaz; aslında genel yaşam kalitesini bir bütün olarak yukarı taşır. Bunu, evinizin içindeki ampulün yenilenmesi gibi düşünebilirsiniz: Zayıf ışık, her şeyi gölgede bırakır ve hareketlerinizi kısıtlar. Yeni, parlak ve tasarruflu bir ampul ise odayı ışıl ışıl yapar, işlerinizi rahatça görmenize yardımcı olur ve enerji tasarrufu da sağlar. Yapay mercek de benzer bir mantıkla, gözünüzü adeta “yeniden aydınlatır.”
Özellikle multifokal veya toric gibi gelişmiş lensler, kişilerin gözlük bağımlılığını büyük oranda azaltır. Kitap okumak, televizyon izlemek, araba kullanmak gibi etkinlikler için sürekli gözlük takma ihtiyacı ortadan kalkabilir. Bu da günlük hayatta daha büyük rahatlık ve özgüven anlamına gelir.
Kataraktın bulanıklaştırdığı lens ortamı temizlendiği için ameliyat sonrasında renkler daha canlı görünür, kontrast daha yüksek algılanır. Pek çok hasta, “Dünyayı yeniden, daha parlak ve net görüyorum” şeklinde duygularını ifade eder.
Sürekli kontakt lens kullanımında oluşan göz tahrişi, enfeksiyon riski gibi sorunlar, kalıcı bir yapay mercek sayesinde ortadan kalkar. Ayrıca kalın gözlüklerden kaynaklanan gözlük camı buğulanması veya çerçevenin kayması gibi rahatsızlıklar yaşanmaz.
İyi görme kalitesi, sosyal hayata daha aktif katılmayı sağlar. Spor yaparken, dışarıda yürüyüşlerde, aile ve arkadaşlarla etkinliklerde net bir görüş, hem fiziksel hem de psikolojik açıdan kişiye motivasyon katar. Düşme riski azaldığı için yaşlı hastalar bile daha özgür hareket edebilir.
Her ne kadar mercek seçimi bazen ek maliyet getirebilse de uzun vadede sürekli yenilenen gözlükler, lens solüsyonları veya ek tedavilerle uğraşma masrafı düşer. Net görmenin getirdiği yüksek yaşam kalitesi de ruh sağlığına olumlu yansır. Örneğin “bulanık dünyada yaşamak” depresif eğilimleri artırabilirken, net görüş, genel mutluluk halini yükseltir.
Özel Durumlarda Katarakt Ameliyatı Mercek Değişimi Olmadan Gerçekleştirilebilir Mi?
Elbette, tıpta her kuralın istisnaları vardır. “Özel durumlar” denince akla, göz yapısının mercek yerleştirmeye müsait olmadığı veya ek komplikasyon riskinin çok yüksek olduğu vakalar gelir. Bu tür hastalar, göz içi merceği takılmadan katarakt ameliyatı geçirebilir. Örneğin çok ciddi bir göz travması sonucu lens desteğini sağlayan zonüller kopmuş olabilir ya da ileri düzey göz içi enfeksiyonu (endoftalmi) riski söz konusudur. Bu gibi durumlarda doktorlar, önceliği gözün genel sağlığını korumaya vererek, yapay mercek takma işlemini erteleyebilir veya tamamen vazgeçebilir.
Korneanın Ciddi Hastalıkları veya Skarları: Eğer hastada korneal opaklık veya hasar varsa, aynı seansta mercek yerleştirmek teknik olarak zorlaşabilir. Özellikle keratoplasti (kornea nakli) planlanan hastalarda, öncelik kornea sorununu gidermeye yönelik olabilir. Mercek implantasyonu, daha sonra ele alınabilir.
İleri Düzey Üveit ya da Enfeksiyon Riski: Göz içinde tekrarlayan iltihaplar (üveit) varsa veya sistemik bir hastalık mercek yerleşimini riskli hale getiriyorsa, doktor mercek takılmadan ameliyatı sonlandırabilir. İlkiyle kıyaslandığında çok daha düşük oranda tercih edilen bu seçenek, gözün sakinleşmesi ve enfeksiyonun kontrol altına alınması için bir “geçiş dönemi” olarak görülebilir.
Zonüler İnstabilite ve Travmatik Katarakt: Lensin yerinde durmasını sağlayan zonüllerde şiddetli zedelenme varsa, ameliyat sırasında göz içi merceğinin stabil yerleştirilmesi imkânsız hale gelebilir. Bu durumda ameliyat sonrasında ikinci bir cerrahiyle (sekonder implantasyon) mercek takılması gündeme gelir.
Ancak şunu net şekilde belirtmek gerekir: Bu özel durumlar genel katarakt ameliyatlarının yalnızca küçük bir yüzdesini oluşturur. Büyük çoğunlukta, ameliyat sırasında mercek implantasyonu güvenli ve sonuç açısından avantajlıdır. Her vakada olduğu gibi, ameliyat öncesinde gözün anatomik yapısı ve risk faktörleri dikkatle değerlendirilerek, hastaya özgü en uygun yol haritası çizilir.
Katarakt Ameliyatında Yapay Mercek, Doğal Merceği Değiştirirken Ne Rol Oynar?
Katarakt ameliyatında doğal mercek, içindeki protein yapısının bozulması ve opaklaşması nedeniyle görevini yapamaz hale gelmiştir. Bu durumda gözün “netleştirme” işlevi sekteye uğrar. Yapay mercek ise adeta yedek bir parçadır; bozulmuş orijinal merceği işlevsel olarak ikame eder. En temel rolü, ışığın retinaya doğru açı ve güçte odaklanmasını sağlamaktır.
Merceğin göz içerisindeki konumu, ameliyat sonrasında alacağınız görsel sonucun kalıcılığında belirleyici unsurlardan biridir. Doğal lensin kapsül dediğimiz ince zarının içine yerleştirilen yapay mercek, burada sabitlenir. Bu kapsül hem merceğin kaymasını engeller hem de göz içi sıvılarıyla sürekli temasını sağlar. Zamanla vücut, yapay merceği kendi dokularıyla uyumlu hale getirir. Eğer kapsül temiz ve düzenli şekilde çıkarılmışsa, yapay mercek uzun yıllar hatta hayat boyu yerinde kalabilir.
Doğal lensin bir diğer önemli özelliği ise göze belirli bir dereceye kadar “akomodasyon” (yakın-uzak odak değiştirme) yeteneği vermesidir. Yaş ilerledikçe bu yetenek zaten azalır ve presbiyopi gelişir. Yapay mercekler de bu açıdan doğal lense birebir denk olamaz; ancak akıllı veya multifokal merceklerle bir nebze yakın ve uzak görüşün kolaylaştırılması hedeflenir. Bazı gelişmiş tasarımlar, göz içindeki kas hareketlerine yanıt vererek kısmi bir uyum yeteneği sunar, fakat halen tam olarak doğal göz lensini taklit eden bir sistem yoktur.
Bu yapay mercek, doğal lensin yapısındaki bulanıklık, optik kusur ve renk filtresi kaybını giderir. Mesela katarakt geliştiğinde göz merceğinde sarımsı bir renk oluşur ve renk algısı bozulur. Yapay mercekle bu sarı renk gider, hastalar mavi renkleri daha yoğun görebilir.
Cerrahlar, Katarakt Ameliyatında Mercek Takmanın Gerekliliğini Nasıl Değerlendirir?
Bir katarakt ameliyatı planlanırken, cerrahlar farklı unsurları göz önüne alır ve mercek takmanın gerekliliğini büyük oranda teyit ederler. Elbette bu karar, “herkes için tek tip çözüm” şeklinde alınmaz; hastanın özel koşulları ayrıntılı şekilde değerlendirilir. Peki, bu değerlendirme sürecinde hangi adımlar atılır?
Gözün uzunluğu (aksiyel uzunluk), kornea kırıcılığı, ön kamara derinliği gibi teknik veriler ölçülür. Bu sayede hangi derecede bir merceğin göz içine yerleştirileceği hesaplanır. Eğer gözde ciddi şekil bozuklukları, kornea hastalıkları veya retina sorunları varsa, hangi mercek tipinin seçileceği veya merceğin takılıp takılmayacağına dair fikir edinilir.
Cerrahlar hastaya, okuma alışkanlığından araba kullanma sıklığına, spor etkinliklerinden mesleki ihtiyaçlarına kadar sorular yöneltir. Örneğin gece araç kullanan bir kişi, bazı merceklerin yaratabileceği parlama ve ışık dağılması yan etkilerinden rahatsız olabilir. Bunun yerine monofokal veya EDOF gibi daha uygun bir seçenek önerilebilir.
Makula dejenerasyonu, glokom veya diyabetik retinopati gibi göz hastalıkları, ameliyat sonrası görme kalitesini belirleyici olabilir. Multifokal mercek, makula problemi olan hastalarda çok iyi sonuç vermeyebilir. Dolayısıyla cerrah, hastanın diğer göz hastalıklarını değerlendirerek en uygun merceği ya da alternatif yolu seçer.
Lensin göz içinde sabitlenmesini sağlayan zonüller zayıfsa veya yırtılmışsa, standart bir posterior kamaraya yerleştirilen mercek yerine ön kamaraya yerleştirilmesi gerekebilir. Bazen ameliyat sırasında yaşanabilecek komplikasyonlar, mercek takma kararını erteleme veya farklı mercek tasarımı kullanma yönünde değişiklik gerektirir.
Kalp, damar veya akciğer hastalıkları gibi sistemik rahatsızlıklar, uzun cerrahiye dayanamama veya sedasyon riskini artırabilir. Cerrah, ameliyat süresini mümkün olduğunca kısaltmak için plan yapar. Çoğu zaman mercek takmak ek bir süre getirmez, ancak çok karmaşık durumlarda merceksiz bırakma veya sekonder implantasyon gibi seçenekler masaya yatırılabilir.
Göz Hastalıkları Uzmanı – Doç. Dr. Berkay Akmaz, 1985 yılında İzmir’de doğdu. Babasının mesleği sebebi ile ilköğretim yıllarımı farklı illerde geçirdi. Eğitimine, 2003 yılında Gülhane Askeri Tıp Fakültesine başladı. 2010 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesinden Tıp doktoru ünvanı ile mezun oldu.
Doç. Dr. Berkay Akmaz, 2010 yılında Tıpta Uzmanlık Sınavı (TUS) neticesinde Türkiye 25. si olarak Dr. Lütfi Kırdar Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Göz Hastalıkları ve Cerrahisi bölümünü kazanarak uzmanlık ihtisasına başladı. 2014 yılında uzmanlık eğitimini tamamladı.